rulmanlar

Wiki Article


Rulman Nedir? Ne İşe Yarar?


Farklı yöne doru dönmekte olan parçalar birbirine daha az sürterek ve çok daha az güç kullanılarak devirin yükseltilmesini sağlayan makine parçalarına rulman denmektedir. Dört farklı esas parçadan oluşan rulmanın önemli olmasının sebebi kullanılan gücün verimli bir şekilde harekete dönüşmesini sağlamasıdır diyebiliriz.

Rulman dairesel hareket yapan veya eksenel olarak çalışan çok sayıda makinede kullanılır. Yaptıkları vazife ve sağladıkları kolaylıkla rulmanlar oldukça hassas makine parçalarıdır. Hareketin azami düzeye çıkarılması ve harcanan gücün etkili kullanılması iyi ve hatasız üretilmiş bir rulmana bağlı olabilir.

|

Rulman Nedir? Ne İşe Yarar?



Birbirine ters yönde hareket eden iki parçanın hareket esnasındaki sürtünme seviyesini en aza indiren, söz konusu hareketi sağlamak için kullanılacak güç düzeyini aşağı indirip hareket potansiyelini artıran ve dört temel parçası bulanan makine aparatlarına rulman denir.

Basit bir rulmanın yapısı bir tane iç halka ile bir dış halka parçalarının birbiri içine geçmesiyle oluşur. Bu yapıda yer alan halkalar iç içe rahatça dönebilmelidir. Bunun için ara bölüme bir dizi makara serisi yerleştirilir. Ara bölüme yerleştirilen makaraların tümü aynı ebatta ve hiçbir pürüz barındırmamalıdır. Bu özelliklere sahip makaraların oldukça hizalı ve düzgünce yerleştirilmesi kaliteli ve uzun ömürlü bir rulmanın işaretleridir.

Rulman nedir tanımında da özetlediğimiz üzere bu işleri kolaylaştırıcı parçaların ne işe yaradığına rulman ne işe yarar maddelerle sıralayarak göz atmakta fayda vardır. Teknik ve dışarıdan görünen yüzüyle hareket ve güçle ilişkisindeki faydalarına bakalım.

Halk arasında bilye de denilen rulman basit bir görünümü sahip olsa da hareket eden hemen hemen her makinenin içerisinde yer alıp söz konusu hareketi hızlandırıp hareket için harcanacak gücü azaltmaktadır. Rulman fiyatları konusuna da çeşitlerini anlatırken tür içerisinde değinmeye çalışacağız.

|

Rulman Seçimi ve Rulmana Gelen Yükler


Hareketli bir milin sabit bir yer içerisinde rahatça dönebilmesini sağlayan daha teknik bir ifade ile hareketli milin sabit parçanın içine yataklanmasında kullanılması faydalı olan rulman parçalarının hangi makinede hangi çeşidinin kullanılacağı önem taşımaktadır.

Rulmanlar nasıl kullanıldığını anlamamızı kolaylaştıracak bir makine örneği verelim. Bir araba tekerini ele aldığımızda motordan gelen hareketi tekerlere aktaran bil bazı sabit yerlerden geçip tüm gücü tekere ulaştırmaya çalışır. Bu yolculukta söz konusu hareketi taşıyan milin oluşabilecek sürtünmeleri en aza indirebilmek için içerisinden geçtiği sabit parçalarla rulman dediğimiz makine elamanı kullanılarak yataklama yapılmaktadır.

Bu sayede araba motoru minimum yakıtla ürettiği hareket enerjisini maksimum seviyede tekerlere ulaştırmış olur. Rulman çeşitleri kullanımına böyle bir örnekle basitleştirebilir ve kolay idrak edebiliriz.

Her makine tasarlanırken, hangi hareketin ne şekilde aktarılıp bir başka yöne veya daha ileriye aktarılacağı planlamasında rulman seçimi önemli bir unsurdur. Makine mühendisleri hangi iş için nasıl bir rulman kullanılmalı, makinenin içerisinde oluşacak sürtünmelerin daha nasıl en aza indirileceğine dair rulman seçimlerine büyü mesai harcayabilirler.

Hareketi kolaylaştıran bir teknolojinin ürünü olan bu parçaların değinilmesi gereken başka bir boyutu da rulman yer alan yataklardaki oluşabilecek yüklerdir. Rulmana gelen yükler iki farklı çeşittir. İlk yük türü dinamik yük olup rulman elemanının yüke maruz kalarak dönmesinde oluşacak yüktür. İkinci tür yük ise statik yük olarak bilinir.

Statik yük de eğer rulman yüke maruz kaldığında hareket etmiyor veya çalışırken salınma eylemine giriyorsa ya da devir sayısı oldukça az ise yuvarlanma parçası ile yuvarlanma yüzeyinin arasında kalan yükçe en zorlanmış dokunma noktasında oluşan yıpranma bu yükün hesaplanmasında önemli bir etkendir.

Yazımızın buraya kadar olan bölümünde rulman nedir konusunu ele alarak faydaları ve ne işe yaradığını açıklamaya çalıştık. Ayrıca doğru rulman türünü seçmeninin öneminin yanı sıra rulmanın çalışması esnasında oluşabilecek yüklere de yer verdik. Sonraki alt başlığımızda ise çeşitlerinden ve nasıl sınıflandırıldığından bahsedeceğiz.

|

Rulman Çeşitleri ve Sınıflandırılması


Makineler insanların kendi bilek güçleri ile yapmak zorunda oldukları işleri daha kolay yapmalarını sağlayan teknolojinin mekanik ürünleridir. Basit bir kaldıraç mekanizması bile insanın kendi kaldıramayacağı bir yüzü uzun bir demir veya ağaç yardımıyla hareket ettirmesini sağlayabilir.

Makine teknolojileri ve mühendisliğin gelişmesi ile insanların daha az güç harcayarak daha fazla hareket üretme potansiyeli bir hayli artmıştır. Rulmanlar makine mekanizmalarında kullanılan birer parça haline gelmesi de bu teknoloji ve gelişimin en büyük göstergelerindendir.

Birbiri içerisinden geçirilip birinin sabit kalması diğerinin hareket etmesi gereken veya birbirinin aksi yönde hareket etmeleri düşünülen iki parça arasında sürtünme oluşması kaçınılmazdır. Rulman tam bu noktada araya adeta bir yatak olarak içeriden geçen parçasın dışarıda kalan parça ile temasını azaltıp sürtünmeyi azaltarak hareketin daha rahat olmasını sağlar.

Günümüzde sayısız makine mekanizması ve bir dünya hareketli parça bulunmaktadır. Her bir hareket içeren makine tasarımında aynı çeşit rulmanın kullanılmasına elbette imkan yoktur. Bu yüzden birçok çeşit rulman bulunmaktadır. Bu elemanların sınıflandırılıp çeşitlendirilmesi bazen işlevsel olarak bazen ise şekilden hareketle isim verilerek olabilir.

Makinelerin hareketli parçalarının vazgeçilmez unsuru rulmanın sınıflandırılması yapılışlarında kullanılan hareketli parçaların tipine göre yapılmaktadır. Ayrıca bu parçaların sınıflandırması karşı koyup maruz kalınan yüklere göre de olabilmektedir.

Gelin hep birlikte alt başlıklarda hangi çeşit rulman olduğuna ve bunların özelliklerini inceleyelim ve hareketin önündeki engelleri yok sayan bu parçaları daha yakından tanımaya çalışalım.

|

Bilyalı Rulmanlar (Eksenel)


Hayatımızda makineleşenin işleri kolaylaştırıcı etkilerinden özellikle rulman gibi kilit rol oynayan makine parçaları bulunmaktadır. Rulman türlerinden olan bilyalı rulman ya da başka bir şekliyle eksenel rulman hakkında bilgilere yer vermeye çalışacağız. Bu tipteki rulman elemanları bilyalı bir kafeste, gövde bileziği denilen bir halkadan ve son olarak da milin içerisinden geçtiği mil bileziği parçasından oluşmaktadır.

Bu rulmanın özelliklerinden birisi de parçaların ayrılmaya müsait olmasıdır. Eksenel yani bilyalı rulmanlar taşıdığı yükler genel olarak orta kuvvetteki tek yönlü veya iki yönlü yükler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tek yönlü yükleri karşılayan bilyalı rulman yapısında gözde bileziği denilen halka ile bir mil yer almakta olup hareketli bilyalar bu iki rulman parçası arasında döner. Çift yönlü yüki taşıyabilen rulman yapısına gelecek olursak farklı yönlerden gelebilecek eksenel kuvvetleri karşılamak üzere iki farklı gövde bileziğine sahip olduğunu ve bu iki parça arasındaki mil ile iki sıralı bilya mekanizmasından tamamlandığını söyleyebiliriz.

Makinelerin hareketlerine adeta güç katan bir parça olan rulman fiyatları rulmanın yapılma türü, kullanılan malzemenin kalitesi ve rulmanın büyüklüğü gibi pek çok farklı kritere göre değişebilmektedir. Özellikle rulmanın fiyatının belirlenmesinde kullanılan demir ve bilyaların dövize endeksli fiyatlarının önemi büyüktür.

|

Omuzlu Bilyalı Rulmanlar


Bilyalı parçaların kullanıldığı makinelerin hareketli parçaları olup birbirinden farklı tasarım ve yapılara sahip olabilirler. Rulmanın çeşitleri arasında bulunan omuzlu bilyalarda kullanım yer ve alanlarına göre isimlendirilmiş bir tür olarak farklı bir mekanizma ile tasarlanmıştır.

Yapı olarak omuz bilyalı rulman elemanı tek sıralı bilyadan oluşan rulman yapısından ayrı bir dizayn olarak dış bilezik denilen kısımda tek bir omuza sahiptir. Bu tür rullmanların kullanımından kısıtlı bir şekilde eksenel yükler karşılanabilir. İç bilezik ile birlikte dış bilezik ve bunlara ek olarak bilya kafesi değiştirilmeye müsait bir yapıda bulunmaktadır.

Bu değiştirilebilir yapısı sayesinde ayrı ayrı takılmaya da müsait olan omuzlu bilyalı rulman fiyatları farklı tutarlarda olabilmektedir. Omuz bilyalı rulman yapımında kullanılan ham maddelerin fiyatları, kullanılan teknoloji ve tasarımın maliyetleri ile bu türdekilerin fiyatı şekillenebilmektedir.

Eğik Bilyalı Rulmanlar


Bilyaların yapısı kusursuz bir tasarıma sahip yuvarlak ve pürüzsüz olarak bilinmektedir. Her bir bilyanın rulman içerisindeki görevi hareket esnasında oluşacak sürtünmeyin en aza indirecek şekilde dizayn edilmesine bağlıdır. Rulman çeşitleri arasında bulunan eğik bilyalar belki bu tam yuvarlar kriterine uymayabilir.

Eğik bilyalı rulmandan daha detaylı söz edecek olursak bilya kafesleri ile dış bilezik beraberinde bir de iç bilezikten oluşur. Bu çeşitteki rulman parçalarına ayrılamayan bir rulman türüdür. Eğik bilyalı rulman içerisine konan bilyalar tamamen bilya kafesine gömülüdür. Bu özelliği sayesinde başka türdekilere göre daha fazla sayıda bilya alabilmektedir.

Bilyalı rulmandan olan eğik bilyalı rulmanın karşılayabileceği güçleri ele alacak olursak bu türdeki bir rulman eksenel veya radyal yüklere karşı koyabildiği gibi karma yükleri de karşılama potansiyeli bulunmaktadır.

Karşılanacak yükün büyüklüğüne göre tasarımı ve iç bilya yapısı değişebilen eğik bilyalı rulman çeşitleri eğer aşırı bir yük karşılayacaksa iki adet eğik bilyalı rulman kullanılabileceği gibi çiftli dörtlü gibi setler halinde de kullanılmasının önünde bir engel bulunmamaktadır.

Yapı olarak ve karşılayacağı potansiyel yüke göre daha geniş bir kullanıma imkân sağlayan eğik bilyalı rulman fiyatları daha basit yapıdaki diğerlerine göre bir miktar daha yüksek olabilir. Her satılan ve bir değere sahip olan ürün gibi bu parçaların da fiyatlarının değişken ve kaliteye göre yükselip azalabileceğini bilmemizde fayda vardır.

|

Oynak Bilyalı Rulmanlar


Kullanıldığı makinelerin hareketlerini daha güçlü hale getirmesiyle dikkat çeken rulmanın çeşitlerini anlatmaktayız. Şimdi yer vereceğimiz rulman çeşidi ise oynak bilyalı rulman olacak. Bazı kaynaklarda veya kullanıldığı alanlarda çift sıralı oynak bilyalı rulman olarak da isimlendirildiği görülebilir.

Çift sıralı oynak bilyalı rulman kullanıldığı makinenin hareketi esnasındaki sarsıntıları oynak olarak hareket edebilen bilyalar sayesinde azaltabilmektedir. Bunun yanı sıra oynak bilyalı rulman elemanları sac, polyemit veya pirinç malzemeden yapılmış kafese sahiptir. Iç bilezik özellikleri ise konik şekli veya düz olarak farklılık gösterebilir.

Rulman çeşitleri arasında detaylarına yer verdiğimiz oynak bilyalı rulmanın konik iç bileziğe sahip olanlarının sıkıştırma işlemi için rulman manşonu denilen bir ek aparak kullanılabilmektedir. Genellikle oynak bilyalı rulmanın yatağı ile birlikte kullanıldığını söyleyebiliriz.

Rulmanlar kullanımı sırasında görülebilen sıkıntılardan olan kasıntıları önlemede veya sarsıntı olmasına karşılık oynak bilyalı rulmanın kullanılması bir nebze de olsa ortaya çıkabilecek bu tür sorunları önleyebilir.

Radyal denilen yükler için oldukça mukavemeti yüksek olan oynak bilyalı rulmanın söz konusu eksenel yükler olduğunda performansı çok yüksek seviyelere çıkamamaktadır. Rulman fiyatları rulman çeşitleri arasında küçük farklılıklar gösterse de asıl olarak fiyatta farkı oluşturan imal edilecek rulmanın işçiliği ve mühendisliğinin kalitesi ve kullanılan malzemeyle doğrudan ilişkilidir.

|

Silindirik Makaralı Rulmanlar


Bir metal parçanın diğer bir metal içerisinde dönerken hareketini sürtünme ile zorlaştırması olasıdır. Aşınmaların, daha fazla güç kullanma gereksiniminin ve zaman olarak daha fazla vakit kaybetmenin önüne rulman ismi verilen makine parçaları ile geçilebilir.

Rulman denilen parçalar hareket edecek parça ile sabit parçanın arasına yerleştirilerek kullanılabildiği gibi birbirinin tersi yönde hareket eden iki parçanın hareketini de kolaylaştırmak için tercih edilip kullanılabilecek aparat veya makine elamanıdır diyebiliriz.

Bu bölüme kadar yer verdiğimiz rulman çeşitleri bilyalı olarak ve genel yapıları içerisinde bilya kafesi gibi, iç ve dış bilezik denilen parçalardan oluşmaktaydı. Bu başlık altında yer vereceğimiz rulman çeşidi ise makaralı olarak işlev görüp hareketin hızını ve gücünü en az şekilde dış etkenlerden etkilenecek şekilde saran rulman türlerini göreceğiz.

Makaralı rulman türlerinden ilk bahsedeceğimiz tür silindirik makaralı rulman çeşidi olacak. Silindirik makaralı rulmanın yapısı parçalarına ayrılabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu rulman türünde yuvarlanan elemanın yuvarlanma kafesindeki hareketinin çizgisel olduğunu söyleyebiliriz. Silindirik makaralı rulmana ismini veren silindir şeklindeki bilya yerine konumlandırılmış makaralardır.

Makara kafesi içerisindeki silindirik makaraların birbirine değmeden hareket etmesini sağlar. Silindirik makaralı rulman fiyatları bilyalı rulmanın fiyatlarında çok pahalı veya çok ucuz değildir. Metal olarak üretilen birçok malzeme gibi demir fiyatlarının eğiliminden etkilenebilen bu ürünler ara parça olmasından dolayı çok yüksek fiyatlı değildir.

|

Oynak Makaralı Rulmanlar


Makinelerin hareketlerindeki ivmeyi artırıp sürtünüp aşınmalara, fazla güç sarfiyatına en olan rulman parçalarının oluşumunda genel olarak iki aktör aparattan bahsedebiliriz. Bu aparatlardan ilki tamamen yuvarlak olan mükemmel bir pürüzsüzlükte üretilmesi gereke bilyalardır.

Rulmanın oluşumunda kullanılan bir diğer aparat ise makara denilen silindir biçimindeki parçalardır. Bu makaralar rulmanlar içerisindeki hareket kabiliyetini artırarak kullanıldığı makine parçaları arasındaki güç hareket oranını ve yüklere karşı koyma kabiliyetini artırmaktadır.

Makaraların kullanıldığı rulmanın içerisinde bu bölümde yer vereceğimiz çeşit ise oynak makaralı rulman türüdür. Bu rulman çeşidi dış bileziğin içindeki yuvarlanma yuvasının şeklinin oyuk biçiminde olması ile rulmana küre şeklini vermektedir. Oynak makaralı rulmanın kullanıldığı makinelerde genellikle büyük yüklere karşı gelmektedir.

Darbeli ve kuvvetli radyal yükleri göğüsleyebilen oynak başlıklı rulmanın bir başka özelliği ise oyuk ve küre şeklindeki makara hareket yollarına tam uyum sağlayan iki sıralı ve olabildiğine simetrik makaralara sahip oluşudur. Oynak makaralı rulman fiyatları diğerine göre daha fazla direnç ve yüke karşı koyma potansiyeli sebebi ile rulmanın büyüklü ile doğru orantılı olarak yüksek denebilecek tutarlardadır.

Konik Makaralı Rulmanlar


Hareket makineler ve endüstriyel işler bakımında oldukça büyük bir öneme sahiptir. Hareketin iletilmesi esnasında aktarma organları veya hareketi sağlayan millerin geçtiği temas ve parçalara dokunup yükle karşılaştığı alanlar hareketi kısıtlamaktadır. Rulman teknolojisi bu aşamada devreye girerek bir parça sabit diğer parça hareket eder halde iken veya birbirinin aksi yönde hareketi bulunan iki parçanın arasında adeta kayganlığı sağlayarak sürtünme ve güç kayıplarını önler.

Makaralı rulman çeşitleri arasında öne çıkan bir başka tür de konik makaralı rulman türü diyebiliriz. İsminden de anlaşılacağı üzere konik şeklinde olan bu rulman türü parçalarına ayrılabilmektedir. Dış bilezik üzerindeki büyük bir omuz tarafından yönlendirilmesi yapılan konik makaralı rulman ağır denebilecek radyal yükleri tek bir yöne doğru taşıyabilmektedir.

Konik makaralı rulmanlar yapısı gereği geniş ve büyük bir temas açısı ile üretildiklerin radyal yüklerden daha büyük eksenel yüklere de yine tek yönlü olarak karşı koyabilen bir rulmandır.

 

Rulmanlar, minimum sürtünme ile parçaların birbirine göre farklı yönlerde dönmesine izin veren, daha az enerji tüketimi ile oldukça yüksek devirler elde edilmesini sağlayan bir makine parçasıdır. Temel olarak 4 farklı ana parçadan oluşan rulmanlar, farklı ebatlardaki rulmanlar için kullanılmakta ve farklı ebatlarda rulman ve millerle üretilebilmektedir. Rulmanlar hassas mekanik aksamlar olduğundan üretimleri yüksek teknoloji ve titiz bir özen gerektirmektedir. Ayrıca rulmandan yüksek verim alabilmek için doğru rulman seçilmelidir.
Günümüz mekanik teknolojisinin gelişmesiyle birlikte millerin sabit gövdelere taşınmasında rulmanların kullanım alanı ve kullanım oranı artmaktadır. Mekanik tasarımın vazgeçilmezi olan bu tür mekanik aksamların pek çok çeşidi vardır. En modern imalat yöntemleri ve yüksek kaliteli malzemeler kullanılarak üretilmektedirler. Birçok tip ve boyuttaki rulman arasından doğru rulmanı seçebilmek, makine tasarımını optimize etmek için önemlidir. Rulmanlı yataklarda katalogda yer alan iki tip yük mevcuttur. Dinamik yük; rulmanın yük altında dönmesiyle oluşan yüktür. Statik yük; rulman statik veya yük altında salınım yapıyorsa veya devir sayısı çok küçükse, hesaplama için esas olarak yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yüzeyi arasındaki temas noktasının en büyük kuvvete sahip kalıcı deformasyonu kullanılır. Çoğu katalogda, rulman seçimi statik ve dinamik yüklere göre yapılmaktadır. Bu nedenle bu yüklere uygun rulmanların seçilmesi önemlidir.


rulmanlar

Report this wiki page